Cầu Tàu được khởi công xây dựng năm 1873, với phác thảo dài 107m, từ mép lộ
trước cổng dinh chúa đảo lao thẳng ra vịnh Côn Sơn. Có người từng gọi Cầu Tàu
bằng danh số 871; 914, 915 để tưởng nhớ số người đã chết trong lúc xây dựng cầu
tàu. Những con số đó ít nhiều mang tính ước lệ.
Dấu ấn sâu lắng nhất đọng lại di tích lịch sử này
trong hơn 1 thế kỷ qua chính là những phiến đá ngổn ngang, sắp lớp. Những tảng
đá lớn hàng thước khối, nặng nhiều tấn kia đã làm kiệt quệ và đè nát bao nhiêu
thân tù khi họ xeo chúng tù núi Chúa về đây. Không xeo được thì chết vì đòn,
xeo được thì chết vì kiệt sức. Cái thời đau thương ấy như còn âm vang trong
từng phiến đá và câu ca trường hận của tù nhân: “Côn Lôn ơi, viên đá mạng
người…”
Không ai biết một cách chính xác bao nhiêu
người bị núi lở, đá đè, hoặc chết vì kiệt sức đòn roi khi chuyển đá, khi làm
Cầu Tàu và kè đá dọc con đường ven biển.
Cầu Tàu là nơi ghi dấu bước chân lưu đày đầu tiên của hàng chục vạn người tù
trên hòn đảo này, với tất cả nỗi tủi nhục của trận đòn phủ đầu từ Cầu Tàu về
trại giam. Hàng vạn người chỉ một lần đặt chân lên đây rồi vĩnh viễn nằm lại
Hàng Keo, Hàng Dương, Cỏ Ống, Hòn Cau…
Cầu Tàu còn là một đầu mối liên lạc quan
trọng giũa tù chính trị Côn Đảo với Đảng Xã Hội, Đảng Cộng Sản Pháp với Xứ Ủy
Nam Kỳ, Ủy Ban Kháng Chiến Hành Chính Nam Bộ và Thành Ủy Sài Gòn – Gia Định.
Sách lý luận, kinh điển Mác – Lênin, sách văn học, báo chí tiến bộ, nghị quyết
của Quốc Tế Cộng Sản của Trung Ương Đảng ta cùng thư từ, chỉ thị của xứ ủy…đã
đến với người tù qua Cầu Tàu này.
Cầu Tàu từng rợp bóng cờ đỏ sao vàng những
ngày Cách Mạng Tháng 8 (1945) thành công ở Côn Đảo. Trên 2.000 tù chính trị đã
từ đây trở về đất liền tiếp tục cuộc kháng chiến chống Pháp trường kỳ và anh
dũng. Một số người đã trở thành những đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà Nước ta
trong nhiều năm qua. Cuối năm 1954, thực dân Pháp cũng phải đưa gần 600 tù binh
và trên 1.000 tù án qua Cầu Tàu về trao trả lại cho chính phủ Hồ Chí Minh. Ngày
1/5/1975 tù chính trị Côn Đảo đã chớp thời cơ, nổi dậy làm chủ hoàn toàn Côn
Đảo.
Ngày 4/5/1975 trên chyến tàu đầu tiên ra
giải phóng Côn Đảo, 500 tấm ảnh Bác Hồ in lụa đã chuyển tới Cầu Tàu và được
những người tù trang trọng rước về từng trại. Ít ngày sau, từng đoàn tù lần
lượt tập trung ra Cầu Tàu để xuống tàu về đất liền, chấm dứt vĩnh viễn hơn một
thế kỷ :Địa ngục trần gian” nơi Côn Đảo.
